El Salvador được gì, mất gì sau canh bạc bitcoin khiến cả thế giới sững sờ?

"Quả ngọt" từ canh bạc táo bạo

Gerardo Morán, một công nhân 20 tuổi ở El Salvador, vừa biến điều không thể thành có thể. Anh đã mua được chiếc ô tô của riêng mình. Giúp anh thực hiện ước mơ không phải là đồng USD quen thuộc, mà là bitcoin - thứ tài sản số mà anh đã kiên trì tích cóp từ tiền lương hàng tháng. "Bitcoin đã giúp tôi mua được ô tô khi mới 20 tuổi", anh chia sẻ với niềm tự hào không giấu giếm.

Câu chuyện của Morán là một lát cắt nhỏ nhưng phản chiếu một bức tranh vĩ mô đầy ấn tượng mà chính phủ El Salvador đang vẽ nên. Tính đến giữa tháng 7, khi giá bitcoin bay vọt qua mốc 122.000 USD/BTC, tổng giá trị lượng bitcoin mà quốc gia Trung Mỹ này nắm giữ đã chạm mức kỷ lục 760 triệu USD.

Với hơn 6.240 BTC trong kho dự trữ, El Salvador đã thu về khoản lợi nhuận "trên giấy" lên tới 443 triệu USD, một con số đáng kinh ngạc so với mức giá mua trung bình ban đầu chỉ khoảng 42.000 USD mỗi đồng.

Thành công này là sự minh chứng cho chiến lược táo bạo, thậm chí bị xem là liều lĩnh, của Tổng thống Nayib Bukele. Vào tháng 9/2021, ông đã đưa El Salvador trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới công nhận bitcoin là tiền tệ hợp pháp, song song với đồng USD.

Quyết định đó đã gây ra một cơn địa chấn toàn cầu. Các tổ chức tài chính truyền thống như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và các chính trị gia Mỹ đã lên tiếng chỉ trích gay gắt, cảnh báo về rủi ro bất ổn tài chính và tạo điều kiện cho các hoạt động phi pháp.

Bất chấp mọi áp lực, Bukele vẫn kiên định với tầm nhìn của mình. Ông theo đuổi chiến lược "mua khi giảm giá" (buy-the-dip), liên tục dùng ngân sách quốc gia để tích lũy bitcoin mỗi khi thị trường lao dốc.

Trên mạng xã hội X, vị tổng thống nổi tiếng với phong cách khác biệt không ngần ngại chế giễu những người chỉ trích, đặc biệt là khi các Thượng nghị sĩ Mỹ đưa ra Đạo luật Trách nhiệm Giải trình El Salvador 2025 nhằm điều tra việc sử dụng bitcoin của nước này.

Giờ đây, khi thị trường đảo chiều ngoạn mục, chiến lược của Bukele dường như đang đơm hoa kết trái. Khoản lợi nhuận khổng lồ đã đưa kho dự trữ bitcoin của El Salvador trở thành một trong những tài sản tiền mã hóa thuộc sở hữu quốc gia có giá trị nhất thế giới.

Thành công này không chỉ là niềm tự hào của riêng El Salvador. Ông Pranav Agarwal, giám đốc độc lập tại Jetking Infotrain Ấn Độ, nhận định: "Các quốc gia có chủ quyền và ngân hàng trung ương nên cân nhắc đưa bitcoin vào danh mục dự trữ chiến lược dài hạn. Khoản lợi nhuận mà El Salvador đạt được là minh chứng rõ ràng cho cách chiến lược này có thể gia tăng giá trị trong chu kỳ 4 - 5 năm".

Bitcoin có thực sự đi vào đời sống?

Câu chuyện thành công về mặt tài chính là không thể phủ nhận, nhưng câu hỏi lớn hơn là bitcoin đã thay đổi cuộc sống của người dân El Salvador đến mức nào?

Bên cạnh câu chuyện của Gerardo Morán, có những dấu hiệu cho thấy bitcoin đang dần len lỏi vào xã hội. Tại thành phố Antiguo Cuscatlán, bệnh viện thú y công cộng Chivo Pets, được khai trương vào năm 2022, yêu cầu khách hàng thanh toán chi phí khám bệnh (chưa đến 1 USD) bằng bitcoin.

"Tôi có dùng bitcoin để mua sắm nhưng không tiết kiệm bằng nó vì điều kiện tài chính còn eo hẹp. Dù vậy, tôi vẫn tin tưởng sử dụng bitcoin trong các giao dịch hằng ngày", ông Rogelio Mendoza, 52 tuổi, một thương nhân địa phương chia sẻ.

Các nỗ lực giáo dục cũng được đẩy mạnh. Các tổ chức như "Mi Primer Bitcoin" (tạm dịch: Bitcoin đầu tiên của tôi) đang mở các lớp học trên khắp cả nước để giảng dạy về lợi ích của tiền mã hóa. "Điều khó nhất đối với học sinh là nỗi sợ - sợ mở rộng kiến thức mới", giảng viên Daniel Viana chia sẻ.

Tuy nhiên, những câu chuyện đơn lẻ này chưa thể đại diện cho toàn bộ bức tranh. Một cuộc khảo sát do Viện Dư luận Công chúng thuộc Đại học Trung Mỹ (UCA) thực hiện đã đưa ra một con số đáng suy ngẫm: chỉ 8 trên 100 người dân El Salvador được hỏi cho biết họ đã từng sử dụng bitcoin trong năm 2024.

Con số này cho thấy một sự thật phũ phàng: dù là một chiến lược đầu tư quốc gia thành công rực rỡ, việc áp dụng bitcoin trong thanh toán và giao dịch hàng ngày vẫn còn cực kỳ hạn chế. Đối với phần lớn người dân, bitcoin vẫn là một khái niệm xa lạ hơn là một công cụ tài chính thiết thực.

Cú "twist" từ IMF và màn kịch "1 BTC mỗi ngày"

Giữa lúc chính phủ El Salvador và cộng đồng tiền mã hóa toàn cầu đang hân hoan với những con số lợi nhuận, một "quả bom" thông tin đã được thả xuống từ Washington. Ngày 15/7, IMF đã công bố báo cáo đánh giá chính thức đầu tiên về chương trình bitcoin của El Salvador kể từ khi hai bên ký kết thỏa thuận vay trị giá 1,4 tỷ USD vào tháng 12/2024.

Tiết lộ gây chấn động nhất là El Salvador đã không thực hiện bất kỳ giao dịch mua bitcoin mới nào bằng ngân sách nhà nước kể từ tháng 2. Thông tin này mâu thuẫn trực tiếp với những tuyên bố hùng hồn từ Văn phòng bitcoin của El Salvador và chính Tổng thống Bukele rằng quốc gia này vẫn đang đều đặn "gom" 1 BTC mỗi ngày.

Theo báo cáo của IMF, một lá thư cam kết do Chủ tịch Ngân hàng Trung ương El Salvador, ông Douglas Pablo Rodríguez Fuentes, và Bộ trưởng Tài chính Jerson Rogelio Posada Molina ký đã xác nhận: "Lượng bitcoin do khu vực công nắm giữ vẫn không thay đổi".

IMF giải thích rằng những lầm tưởng về việc El Salvador tiếp tục tích lũy bitcoin đến từ việc "diễn giải sai lệch" các giao dịch trên chuỗi khối (on-chain). Các hoạt động chuyển bitcoin giữa ví nóng và ví lạnh của chính phủ đã bị nhầm lẫn là các giao dịch mua mới.

Báo cáo cũng làm rõ các điều khoản trong thỏa thuận vay. Để nhận được khoản vay 1,4 tỷ USD, El Salvador đã đồng ý thu hẹp vai trò của mình đối với bitcoin. Vào tháng 1, Quốc hội nước này đã sửa đổi luật, biến việc chấp nhận bitcoin làm phương tiện thanh toán trở thành tùy chọn thay vì bắt buộc. Quan trọng hơn, chính phủ phải chấm dứt việc mua thêm BTC bằng ngân sách nhà nước và tư nhân hóa ví điện tử Chivo trước tháng 7.

Hai luồng tường thuật và tương lai bất định

Sự thật do IMF phơi bày đã tạo ra một cuộc đối đầu giữa hai luồng tường thuật hoàn toàn trái ngược nhau.

Một bên là câu chuyện chính thức, được xác thực bằng văn bản: El Salvador đã tạm dừng canh bạc bitcoin để đổi lấy sự ổn định kinh tế vĩ mô thông qua khoản vay của IMF. Họ đang tuân thủ các cam kết để giảm thiểu rủi ro tài khóa và ổn định lạm phát.

Ở chiều ngược lại là câu chuyện do Tổng thống Bukele và bộ máy truyền thông của ông: xây dựng một El Salvador mạnh mẽ, độc lập, không ngại thách thức các định chế tài chính toàn cầu và kiên định theo đuổi con đường tiền mã hóa. Ngay cả sau khi IMF công bố báo cáo, ông Bukele vẫn lên mạng xã hội X để khẳng định quan điểm: “Không, chúng tôi chưa từng dừng lại và cũng sẽ không dừng trong tương lai”.

Sự mâu thuẫn này đặt ra nhiều câu hỏi: Tại sao chính phủ El Salvador lại duy trì một thông điệp công khai trái ngược với cam kết của mình? Phải chăng đây là một màn kịch chính trị nhằm giữ vững hình ảnh một nhà lãnh đạo cứng rắn, chống lại các thể chế truyền thống trong mắt người dân và cộng đồng bitcoin quốc tế? Hay liệu có những giao dịch mua bitcoin được thực hiện bởi các thực thể tư nhân có liên quan đến chính phủ, nằm ngoài phạm vi giám sát của IMF?

Trong khi El Salvador "án binh bất động", xu hướng tích lũy bitcoin của các chính phủ và doanh nghiệp trên thế giới vẫn tiếp tục. Công ty Metaplanet của Nhật Bản, The Blockchain Group của Pháp, và nhiều tổ chức khác vẫn đang mạnh tay mua vào. Điều này cho thấy sự thay đổi chiến lược của El Salvador có thể không phải là sự từ bỏ mà là một bước lùi chiến thuật do áp lực kinh tế.

Canh bạc bitcoin của El Salvador, cho đến nay, đã thành công trên sổ sách. Khoản lợi nhuận khổng lồ là một minh chứng không thể chối cãi cho sự đúng đắn trong việc lựa chọn thời điểm đầu tư. Tuy nhiên, cái giá của nó là một sự thỏa hiệp với chính tổ chức mà Tổng thống Bukele từng kịch liệt chống đối.

Tương lai chiến lược tiền số của El Salvador vẫn còn là một ẩn số. Liệu khoản lợi nhuận trên giấy có được hiện thực hóa để đầu tư vào các dịch vụ công, hay sẽ mãi chỉ là những con số nhảy múa trên màn hình? Liệu Tổng thống Bukele sẽ tìm ra cách để tiếp tục cuộc chơi một khi áp lực kinh tế giảm bớt?

Thế giới đang dõi theo xem “cuộc thử nghiệm táo bạo” của El Salvador sẽ đi đến đâu. Thành công trong việc tích lũy và giữ vững lượng bitcoin đáng kể có thể sẽ trở thành nguồn cảm hứng để các quốc gia khác nghiêm túc hơn trong việc nghiên cứu và sử dụng tài sản số.

Mặc dù tiền mã hóa luôn tiềm ẩn rủi ro biến động mạnh, nhưng chiến lược của El Salvador đã trở thành minh chứng rõ ràng cho niềm tin dài hạn vào bitcoin. Dự trữ bitcoin của quốc gia này giờ đây không chỉ là một tài sản mà còn là biểu tượng cho chính sách quốc gia định hướng công nghệ số và tinh thần đi đầu trong kỷ nguyên tài chính mới.