Giải mã nguyên nhân làm 'bùng nổ' rác mạng

Phủi bỏ trách nhiệm chỉ với một câu nói

Tối 11/8, mạng xã hội Việt Nam dậy sóng với đoạn clip ghi lại cảnh tượng được cho là đôi nam nữ có những hành động thân mật “vượt mức Pickleball” ngay bên trong chiếc ô tô Mercedes màu đỏ.

Đáng chú ý, những hành động này được thực hiện khi đèn xe bật, cửa kính đang hạ, dấy lên nghi vấn cố tình để người khác quay lại.

Hình ảnh phản cảm này nhanh chóng thu hút sự chú ý và nhận về vô vàn ý kiến trái chiều. Trong khi nhiều người thẳng thắn lên án hành vi này là đồi trụy, phản cảm, một bộ phận khác lại đặt ra nghi vấn nội dung này là dàn dựng nhằm câu view, câu like.

Điển hình như ý kiến của một người dùng: “Diễn thôi chứ sao biết mà quay đúng lúc thế. Đã vậy cửa kính còn mở, đèn xe còn đang sáng thì chắc chắn không phải sự thật”.

Ngay trong ngày hôm sau, một tài khoản có tên Q.S. đã lên clip đính chính lại vụ việc với tiêu đề “Tất cả chỉ là content vui thôi xin đính chính lại với tất cả mọi người”.

Tuy nhiên, lời giải thích này không những không xoa dịu được dư luận mà còn châm ngòi cho làn sóng chỉ trích dữ dội hơn. Không ít cư dân mạng bày tỏ sự bức xúc tột độ, cho rằng đây là hành vi câu view, câu like một cách phản cảm, vô đạo đức, ảnh hưởng xấu đến cộng đồng.

“Bây giờ trẻ con cầm điện thoại rất nhiều, đặc biệt là các cháu cấp 3 đang tuổi tò mò. Vì vậy không phải các bạn thích làm gì thì làm rồi lên xin lỗi là xong đâu”, một tài khoản mạng xã hội bày tỏ quan điểm.

Bên cạnh đó, nhiều người cũng bày tỏ mong muốn cần có các hình thức xử phạt nghiêm minh trước các hành vi tương tự để làm gương và xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh trên không gian mạng.

Vụ việc chiếc Mercedes không phải là một hiện tượng cá biệt, mà là một ví dụ điển hình cho xu hướng đáng báo động trên không gian mạng. Đó là việc nhiều cá nhân ngang nhiên sử dụng chiêu bài “content thôi”, “vui vui thôi”, “giải trí thôi mà” như một tấm bình phong để bao biện cho những nội dung gây tranh cãi, vi phạm các chuẩn mực đạo đức xã hội, pháp luật.

Từ những clip dàn dựng một cách chuyên nghiệp, bài bản, nhiều tài khoản người dùng đã nhanh chóng thu hút được lượt view khủng, tương tác tăng đột biến, từ đó phục vụ cho mục đích gia tăng theo dõi, bán được nhiều đơn hàng hơn.

Thậm chí sau vụ lật tàu du lịch Vịnh Xanh 58 (QN-7105) ở Quảng Ninh vừa qua, không ít fanpage đã tạo ra những nội dung sáo rỗng, câu view dựa trên bi kịch. Đó là những câu chuyện, những hình ảnh hư cấu được tạo ra bởi AI nhưng vẫn khiến cho nhiều người tưởng nhầm họ là nạn nhân của vụ chìm tàu thật.

Đáng tiếc chỉ với các dòng chữ nhỏ như “Đây là các tình tiết hư cấu”, các fanpage này đã ngang nhiên lan truyền tin sai sự thật.

Mầm mống phát tán những hệ lụy ảo

Câu nói “chỉ là content thôi” đã trở thành một điệp khúc quen thuộc mỗi khi một nội dung nào đó bị “ném đá” vì sự phản cảm, độc hại. Những hành vi này đã âm thầm hạ thấp mức độ nguy hiểm khi lan truyền thông tin không lành mạnh trên mạng xã hội.

ThS Nguyễn Lê Đình Quý, chuyên gia và giảng viên giảng dạy trong lĩnh vực Báo chí - Truyền thông đưa ra quan điểm: “Mỗi thông điệp truyền thông là một hạt giống gieo nhận thức vào cộng đồng. Một khi đã gieo ra, nó có thể nảy mầm và lan rộng theo những cách mà chính người tạo nội dung cũng khó kiểm soát được trọn vẹn”.

Vì vậy, chuyên gia này cho rằng việc dùng câu nói “chỉ là content thôi” sau một nội dung gây tranh cãi thực chất là một biểu hiện của né tránh trách nhiệm. Câu nói này không xóa đi hệ quả đã xảy ra. Trái lại, nó gửi đi tín hiệu nguy hiểm rằng “có thể thoát trách nhiệm bằng một lời bông đùa”, từ đó vô tình hợp thức hóa các hành vi truyền thông thiếu chuẩn mực.

Trước thực trạng đó, ThS Quý khẳng định đối với các cá nhân, câu nói xoa dịu này có thể giúp giảm áp lực tức thời. Nhưng về dài hạn, uy tín và niềm tin sẽ bị bào mòn trong mắt công chúng. Điều này càng trầm trọng hơn khi công chúng ngày nay không còn chỉ tiêu thụ nội dung theo một chiều, họ còn quan sát cách bạn ứng xử khi khủng hoảng ập đến.

“Chỉ một lần né tránh sẽ để lại “vết xước” trong tâm trí khán giả, khiến đối tác e dè, nền tảng thận trọng. Đặc biệt, khi lan truyền những thông tin sai lệch, phản cảm còn làm ảnh hưởng xấu tới nhận thức cộng đồng, đối mặt với các hậu quả về mặt pháp lý”, ThS Quý nhấn mạnh.

Việc “hợp thức hóa” nội dung bẩn bằng câu nói “chỉ là content thôi” cũng khiến cho chuẩn mực tiếp nhận thông tin bị nới lỏng.

“Người trẻ dễ hình thành tư duy miễn gây chú ý thì mọi cách đều được. Từ đây dẫn đến tình trạng nhiễu loạn thông tin. Hậu quả sẽ không dừng lại ở một video hay một bài đăng, mà lan sang thói quen truyền thông của cả cộng đồng.

Kết cục là niềm tin bị đánh mất, chất lượng thảo luận của công chúng giảm sút, không gian số trở nên độc hại”, vị chuyên gia nêu ra cảnh báo.

Sáng tạo cần trong khuôn khổ

Trong một môi trường khi mà thông tin có thể lan truyền với tốc độ chóng mặt thì trách nhiệm của những người tạo ra nội dung lại càng trở nên quan trọng hơn hết. Bối cảnh ấy đã khiến cho đạo đức trong truyền thông không phải “tùy chọn” mà là điều kiện tiên quyết để xây dựng một môi trường số văn minh.

Để tạo nên một không gian số lành mạnh, chuyên gia Nguyễn Lê Đình Quý cho rằng bất cứ người sử dụng mạng xã hội nào cần phải tuân thủ nguyên tắc đầu tiên là trung thực và chính xác.

Cùng với đó người tạo ra nội dung không được bóp méo sự thật, không khai thác nỗi đau hay đời tư để câu view. Việc tôn trọng nhân phẩm, tôn trọng quyền được hiểu đúng của công chúng chính là những yếu tố căn bản khi truyền đi thông điệp.

Bên cạnh đó, bản thân họ phải có trách nhiệm với những tác động mà nội dung của mình có thể tạo ra. Trước khi đăng tải bất cứ nội dung nào, họ phải là người cân nhắc mọi hệ quả có thể xảy ra, dự báo các phản ứng và biên tập kỹ lưỡng.

ThS Quý đưa ra lời khuyên cho những người sáng tạo nội dung rằng việc thừa nhận, xin lỗi và khắc phục là buộc phải xảy ra khi có sai sót. Thay vì bác bỏ trách nhiệm với câu nói “chỉ là content thôi”, hành động xin lỗi và khắc phục hậu quả đúng lúc sẽ nhận được cái nhìn thiện cảm hơn từ công chúng.

Trong thời đại bùng nổ thông tin, niềm tin chính là sợi dây gắn kết mọi người lại với nhau. Việc gây tranh luận mặc dù là một trong những kỹ thuật thu hút tương tác truyền thông, từ đó có thể phục vụ cho mục đích cá nhân như bán hàng, tăng theo dõi.

Nhưng song hành với đó phải là một nguyên tắc bất di bất dịch, đó chính là không vi phạm thuần phong mỹ tục, không tạo ra nội dung phản các giá trị văn hóa và đạo đức cũng như ranh giới của pháp luật.

Sự sáng tạo chỉ bền vững khi biết giữ chừng mực trong khuôn khổ cho phép, đi đúng lằn ranh giữa “gây tò mò” và “gây phản cảm”.